माओवादीस“ग पार्टी एकता कि अवसरवादी पलायन ?

युवा कम्युनिस्ट, अंक २, फाल्गुन २०६६
पेज नं. १४
रामसिंह श्रीष
महासचिव, नेकपा (एकीकृत)

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एकीकृत) बाट पार्टी एकताको नाममा पटक–पटक माओवादीमा जाने काम भएको छ । यो क्रम जीतवीर लमादेखि सुरु भएर अहिले नवराज सुवेदीको नेतृत्वमा भइरहेको छ । यसको पछाडि आखिर कुन कारणले काम गरेको छ ? यहा“ त्यसै विषयमा संक्षेपमा चर्चा गर्ने प्रयत्न गरिन्छ ।
संविधानसभाको निर्वाचन भन्दा पहिले नेकपा माओवादीसंग पार्टी एकता गर्नुपर्दछ भनेर हाम्रो पार्टीभित्र कसैले पनि प्रस्ताव ल्याएन । कतिपय कमरेडहरुले त फलानाले हाम्रो पार्टीलाई माओवादीमा लैजान सक्छ होशियार हुनुहोला कमरेड भनेर मलाई नै सल्लाह दिन्थे । तर जसले मलाई त्यस प्रकारको सल्लाह दिन्थे तिनै व्यक्ति संविधानसभाको चुनावपछि माओवादी पार्टीमा छिरे । माओवादी पार्टी र नेताहरुको निरपेक्ष आलोचना र विरोध गरेर नथाक्ने यहा“सम्म कि माओवादीहरुलाई जल्लादसम्म भन्ने कतिपय कमरेडहरु संविधानसभाको चुनावपछि सबभन्दा पहिले माओवादी पार्टीमा निशर्त प्रवेश गरे र गर्दैछन् । उनीहरुले त्यसबेला गरेका सार्वजनिक भाषण र लेखहरुले त्यो कुरा प्रमाणित गर्दछ । संविधानसभाको चुनावपछि पनि एमाओवादीलाई संशोधनवादी र अवसरवादी शक्तिको कित्तामा राख्ने र एमाओवादी पार्टी निम्नपू“जीपति वर्गको प्रतिनिधित्व गर्ने पार्टी हो भन्ने कतिपय व्यक्तिहरु अहिले पार्टी फुटाएर एमाओवादीमा जान लागिरहेका छन् । यसको पछाडि कुन कारणले काम गरेको छ ? यस विषयमा हामीले विभिन्न कोणहरुबाट विचार गर्नुपर्दछ ।
संविधानसभाको चुनावी परिणामले नेकपा (माओवादी) पार्टी संविधानसभामा सबैभन्दा ठूलो दलको रुपमा आयो भने हाम्रो पार्टीले समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीबाट दुई सीट मात्र प्राप्त ग¥यो । संविधानसभाको चुनावको यस प्रकारको परिणाम आएपछि हाम्रो पार्टीमा अब माओवादी पार्टीमा जानु पर्दछ भन्ने विचारहरु आउन थाले । संविधानसभाको चुनावको परिणामले माओवादी पार्टी चौथो वा पा“चौं स्थानमा आएको र हाम्रो पार्टीले अहिलेको भन्दा बढी सीट जितेको अवस्था भएको भए पार्टी एकताको नाममा माओवादी पार्टीमा जाने र जानुपर्दछ भन्ने ती कमरेडहरुको विचार कस्तो हुने थियो होला ? हामीले यो कोणबाट पनि सोंच्न जरुरी छ । किनभने जब माओवादी पार्टी संविधानसभामा सबैभन्दा ठूलो दलको रुपमा आयो तब माओवादीलाई उग्रवामपन्थी भड्कावबाट सच्चिएको छैन भन्नेहरु र दक्षिणपन्थी दिशा समात्यो भनेर ऊसंग पार्टी एकताको कुनै सम्भावना नदेख्ने व्यक्तिहरु नै माओवादी पार्टीमा जान थाले । उनीहरुले पार्टी एकताको नाममा सिंगो पार्टीलाई माओवादी पार्टीमा विलय गराउन चाहन्थे तर त्यो सम्भव नभएपछि फुटेर माओवादी पार्टीमा सामेल हुन पुगे र पुग्दैछन् ।
एउटा कम्युनिस्ट पार्टी क्रान्तिकारी छ कि छैन भन्ने कुरा उसले लिएको सिद्धान्त, रणनीति, कार्यनीति, कार्यक्रम र व्यवहारको आधारमा जाच्नु पर्दछ । समाजवाद र साम्यवादमा पुग्न उसले कस्तो प्रकारको सिद्धान्त, रणनीति र कार्यनीति अंगाल्दछ, त्यसलाई आधार बनाउनु पर्दछ । अर्थात सर्वहारा, मजदुर र किसानवर्गको मुक्तिको लागि कस्तो सिद्धान्त, रणनीति, कार्यनीति र कार्यक्रमको आधारमा अगाडि बढिरहेको छ त्यसको आधारमा मात्र कुन कम्युनिस्ट पार्टी सांच्चिकै क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट पार्टी हो र कुन कम्युनिस्ट पार्टी गैरक्रान्तिकारी हो भन्ने कुरा छुट्याउनु पर्दछ । हड्ताल, सभा, प्रदर्शन, संसदमा प्रतिनिधिहरु पठाउनु वर्गसंघर्षका रुपहरु हुन । तर यी वर्गसंघर्षका रुपहरु सर्वहारा वर्गको मुक्तिका लागि तयारीका साधनहरु मात्र हुन्, निर्णायक साधन समाजवादी क्रान्ति हो । तर त्यसो नगरी प्रतिक्रियावादी सत्तामा भएको संसदीय निर्वाचनमा पार्टीले प्राप्त गरेको सफलता वा असफलतालाई मुख्य आधार बनाएर कुनै पार्टी क्रान्तिकारी छ वा छैन भनि मूल्यांकन गरिन्छ भने त्यो गैरमाक्र्सवादी कुरा हो । हाम्रो पार्टीभित्र पनि यस प्रकारको गैरमाक्र्सवादी चिन्तनहरु देखिए जसले पार्टी क्रान्तिकारी छ कि छैन भन्ने मुख्य आधार चुनाव परिणामलाई बनाउन थालियो । संविधानसभाको चुनावमा हाम्रो पार्टीले आशातित परिणाम ल्याउन नसकेपछि कतिपय व्यक्तिहरु एकातिर आप्mनो पार्टीलाई गैरक्रान्तिकारी देख्न थाले भने अर्कातिर संविधानसभामा सबैभन्दा ठूलो दलको रुपमा आएको माओवादी पार्टीलाई अब सही क्रान्तिकारी पार्टी देख्न थाले । सामान्य कार्यकर्तामा वा जनतामा यस प्रकारको दृष्टिकोण आउनुमा उनीहरुको ज्ञानको अभाव हो र त्यसलाई माक्र्सवादी दृष्टिकोणको जानकारी गराएर सुधार गर्न सकिन्छ । तर नेतृत्वदायी पंक्तिबाट त्यसप्रकारको सोंच आउ“छ भने त्यो एउटा भड्काव नै हो । निम्नपू“जीवादी चिन्तनबाट ग्रस्त व्यक्तिहरु जसले वर्गीय मुक्तिलाई होइन आप्mनो व्यक्तिगत मुक्तिलाई मुख्य आधार बनाएर सोंच्छन् र उनीहरुले आप्mनो अवसरको लागि पार्टी बदल्न चाहन्छन् । हाम्रो पार्टीको नेतृत्व तहमा यस प्रकारको जुन सोंच आयो त्यसमा पछिल्लो कारणले काम गरेको छ ।
कथित पार्टी एकताको नाममा माओवादीमा प्रवेश गर्ने प्रवृत्ति रहेकाले पार्टी एकता सम्बन्धी पार्टीको नीतिवारे पनि स्पष्ट हुन जरुरी छ । एकताको सातौं महाधिवेशन भन्दा पहिले पनि पार्टीले पार्टी एकता सम्बन्धी अवधारणा पारित गरेको थियो । उक्त पारित अवधारणामा भनिएको छ “पार्टी एकताका लागि आधारभूत सिद्धान्त, नीति र तात्कालिक कार्यक्रम क) मार्गदर्शक सिद्धान्त, माक्र्सवाद–लेनिनवाद–माओविचारधारा मान्ने, (ख) सर्वहारा अधिनायकत्वलाई स्वीकार गर्ने, (ग) अधिकतम कार्यक्रम वैज्ञानिक समाजवाद, साम्यवादी समाजको स्थापना गर्ने, (घ) नेपालमा आधारभूत न्यूनतम कार्यक्रम नया“ जनवाद मान्ने र जनताको जनवादी अधिनायकत्वलाई स्वीकार गर्ने, (ङ) नया“ जनवादी क्रान्ति स्थापना गर्न सशस्त्र संघर्षलाई बल प्रयोगको उच्चतम रुप मान्ने (च) वर्गसंघर्षलाई अपरिहार्य ठान्ने (छ) सर्वहारा सांस्कृतिक क्रान्तिलाई निरन्तर क्रान्तिको सिद्धान्तको रुपमा स्वीकार गर्ने (ज) संसदीय निर्वाचनलाई कार्यनीतिक सवाल मान्ने” पार्टी या संगठनहरुसंग पार्टी एकता गर्न सकिने अवधारणा अगाडि सारिएको थियो ।
हाम्रो पार्टीले अगाडि सारेको उपरोक्त अवधारणाले माओवादी पार्टीको नीति तथा कार्यक्रमसंग आधारभूत रुपमा भिन्नता राख्दथ्यो । माओवादी पार्टीको पथप्रदर्शक सिद्धान्त माक्र्सवाद–लेनिनवाद–माओवाद–प्रचण्डपथ भएको अवस्थामा हाम्रो पार्टीको पथप्रदर्शक सिद्धान्तले मौलिक रुपमा भिन्नता राख्छ । त्यसैगरी माओवादी पार्टीले एक्काइशौं शताब्दीको जनवादलाई अगाडि सारिरहेको अवस्थामा हाम्रो पार्टीले अगाडि सारेको नया“ जनवादी क्रान्तिले पनि आधारभूत रुपमा नै भिन्नता राख्छ । त्यसैगरी एक्काइशौं शताब्दीको जनवादको नाममा सर्वहारावर्गको नेतृत्वलाई अस्वीकार र जनताको जनवादी अधिनायकत्वको विकल्पमा बहुदलीय प्रतिस्पर्धाको नीतिको सट्टा हाम्रो पार्टीले सर्वहारावर्गको नेतृत्वमा जनताको जनवादी अधिनायकत्वको नीतिसंग आधारभूत रुपमा भिन्नता राख्दछ । यस वाहेक संगठनात्मक र कार्यनीतिक प्रश्नहरुमा पनि थुप्रै भिन्नताहरु छन् । त्यो अवस्थामा जीतवीर लामाहरुले पार्टीमा कुनै प्रकारको सैद्धान्तिक राजनीतिक छलफलहरु नचलाएर पार्टी एकताको नाममा लुसुक्क माओवादी पार्टीमा प्रवेश गर्नुको उद्देश्य मजदुर, किसान लगायत आम शोषित, उत्पीडित जनताको मुक्तिको लागि नभएर आप्mनो व्यक्तिगत लाभलाई प्रमुख स्थानमा राखिएको थियो ।
एकताको सातौं महाधिवेशनले पनि पार्टी एकताको लागि ठोस नीति तय गरेको छ । पार्टी एकताको सन्दर्भमा महाधिवेशनले भनेको छ “अहिले एमाले दक्षिणपन्थी अवसरवादमा पतन भएको छ भने माओवादी पनि दक्षिणपन्थी अवसरवादमा संक्रमित हुदै गइरहेको छ । यसरी अब नेपालमा दक्षिणपन्थी अवसरवाद अत्यन्तै हावी भएर गइरहेको छ । यो अवस्थामा दक्षिणपन्थी अवसरवादको विरुद्ध व्यापक भण्डाफोरको नीति अपनाउनु पर्दछ । बदलिएको नया“ राजनीतिक परिस्थितिमा एकातिर सच्चा माक्र्सवादीहरु र अर्कातिर अवसरवादीहरुको बीचमा ध्रुवीकरण तीव्र भएर जाने छ । यस प्रकारको ध्रुविकरणको चरणमा सच्चा क्रान्तिकारी माक्र्सवादीहरुलाई एकीकृत गर्ने कुरामा विशेष ध्यान दिनु पर्दछ । सच्चा क्रान्तिकारी माक्र्सवादी लेनिनवादी संगठन, समूह, पार्टी र व्यक्तिहरुसंग पार्टी एकताको लागि पहलकदमी गर्नुपर्दछ । तर पार्टी एकता सिद्धान्तनिष्ट पार्टी एकता हुनुपर्दछ । सिद्धान्तलाई गौण स्थानमा राखेर गरिने पार्टी एकताले अन्तत कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई नै क्षतविक्षत बनाउ“छ । सैद्धान्तिक प्रश्नमा समानता, संगठनात्मक सिद्धान्तहरुमा समानता र न्यूनतम कार्यक्रम र कार्यदिशामा समानता पार्टी एकताका पूर्व शर्तहरु हुन् । यी प्रश्नहरुमा व्यापक छलफल गरेर एक ठाउ“मा नपुग्दै हचुवाको भरमा गरिने पार्टी एकताले अन्ततः कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई क्षति पु¥याउ“दछ । त्यसकारण हामीले एकातिर सिद्धान्तनिष्ट सच्चा क्रान्तिकारी कम्युनिस्टहरुको बीचमा एकताको सम्भावना खोज्न चुक्न हुन्न भने अर्कातिर विभिन्न खाले अवसरवादसंग एकता होइन भण्डाफोरको नीतिलाई दृढतापूर्वक अगाडि बढाउनु पर्दछ ।” यहा“ पार्टी एकता सम्बन्धी पार्टीको नीति के हो भन्ने कुरा प्रष्ट होस् भनेर महाधिवेशनद्वारा पारित दस्तावेजबाट यति लामो उदाहरण गरिएको हो । महाधिवेशनले प्रष्टरुपमा भनेको छ कि “पार्टी एकता सिद्धान्तनिष्ट पार्टी एकता हुनुपर्दछ । सिद्धान्तलाई गौणस्थानमा राखेर गरिने पार्टी एकताको अन्तत कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई नै क्षतविक्षत बनाउ“छ ।” महाधिवेशनले भनेको छ कि “सैद्धान्तिक प्रश्नमा समानता, संगठनात्मक सिद्धान्तहरुमा समानता र न्यूनतम कार्यक्रम र कार्यदिशामा समानता पार्टी एकताका पूर्व शर्तहरु हुन् । यी प्रश्नहरुमा व्यापक छलफल गरेर एक ठाउ“मा नपुग्दै हचुवाको भरमा गरिने पार्टी एकताले अन्तत कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई नै क्षति बनाउ“छ ।” यसरी महाधिवेशनले कुनै पार्टीसंग पार्टी एकताको प्रस्ताव लैजानु भन्दा पहिले माथिका विषयहरुमा व्यापक छलफल गरेर उक्त विषयहरुमा एक ठाउमा पुगेपछि मात्र त्यस्तो पार्टीसंग पार्टी एकताको लागि प्रस्ताव अगाडि बढाउन निर्देश गरेको छ । तर नवराज सुवेदीले उपरोक्त विषयहरुमाथि कुनै पनि छलफल नगरीकन महाधिवेशन भएको लगत्तै एक महिना पनि नपुग्दै माओवादीसंग पार्टी एकता गर्नुपर्दछ भन्ने प्रस्ताव पार्टी केन्द्रमा दर्ता गर्नुभयो । केन्द्रमा उक्त प्रस्ताव दर्ता मात्र गर्नु भएन देशव्यापी रुपमा अभियान चलाउनु भयो । यहा“ एउटा प्रसंग उल्लेख गर्न सान्दर्भिक होला । उहा“ले एकताको सातौं महाधिवेशनमा आप्mनो फरक मत राख्नु भएको थियो । त्यो फरक मतमा भनिएको छ “नेपाललाई स्वशासित राज्यहरुको संघमा सीमित गर्नु उपयुक्त हुन्छ । यसको अर्थ हो बलियो केन्द्र सहित कार्यकारी र व्यवस्थापकीय अधिकार सम्पन्न स्वशासित राज्यहरुको संघ । यसको चरित्र पूर्ण संघात्मक नभएर नेपालीपनको अर्धसंघात्मक प्रकारको चरित्र हुनु वेश हुन्छ ।” त्यो भिन्न मतमा आत्मनिर्णयको अधिकार सम्बन्धमा उहा“ले भन्नु भएको छ “हामीले दस्तावेजमा आत्मनिर्णयको अधिकारको जुन कुरा गरेका छा,ैं नेपालको सन्दर्भमा अहिले संघराज्य निर्माणको प्रसंगमा त्यो वेठिक मात्र नभई यान्त्रिक नक्कल हुन जान्छ ।” यस विषयमा उहा“ले अरु अगाडि भन्नुहुन्छ “आजको नेपालको भौगोलिक अवस्था जाति समुदायको अवस्था, पू“जीवाद उन्मुख राज्य व्यवस्थामा सुधारद्वारा अधिकतम लोकतान्त्रिकरणको प्रयत्न र संक्रमणको समाधानका परिपे्रक्षमा जातिहरुको आत्मनिर्णय र त्यस अन्तरगत अभिन्न तत्वका रुपमा छुट्टीन पाउने अधिकारको कुरा उपयुक्त छैन ।” उहा“को धारणा सही गलत के छ त्यसवारे वेग्लै छलफल गर्न सकिन्छ । यो सबैलाई थाहा भएको कुरा हो कि उहा“को यो अवधारणा एमाओवादीको धारणा भन्दा फरक मात्र होइन, उल्टो छ । उहा“को त्यो अवधारणा नेकपा (मसाल)को अवधारणासंग मिल्दोजुल्दो छ । तर उहा“ आप्mनो धारणा भन्दा ठीक उल्टो धारणा राख्ने पार्टीमा जान पार्टी फुटाउनु भएको छ । वहा“को यसप्रकारको व्यवहारले पार्टी एकताको लागि नीति, सिद्धान्त र कार्यक्रमलाई मुख्य आधार बनाउनु भन्दा पनि आप्mनो व्यक्तिगत स्वार्थलाई आधार बनाउनु बनाएको कुरा प्रष्ट हुन्छ ।
वहा“को अर्को प्रवृत्तिको वारेमा पनि उल्लेख गर्न यहा“ सान्दर्भिक होला । उहा“ले हाम्रो एकताको सातौं महाधिवेशन नजिकै आएको बेला माओवादीसंग पार्टी एकता गर्नका लागि महाधिवेशन रोकेर त्यसलाई राष्ट्रिय भेलामा परिणत गर्ने कुरा गर्नु भएको थियो । हामीले उहा“को कुरालाई स्वीकार गरेनौं र महाधिवेशन सम्पन्न गर्नतिर लाग्यौं । महाधिवेशनमा उहा“ले माओवादी पार्टीसंग पार्टी एकता गर्नुपर्दछ भन्ने प्रस्ताव ल्याउनु भएन । तर महाधिवेशन सकिएको एक महिना नपुग्दै फेरी माओवादीसंग पार्टी एकताको नाममा अनुशासनविहिन र गुटजन्य गतिविधिहरु गर्न शुरु गर्नुभयो । वहा“ले महाधिवेशनमा माओवादीसंग पार्टी एकता गर्नुपर्दछ भन्ने आप्mनो विचार किन राख्नु भएन ? किनकी महाधिवेशनमा वहा“को यो विचारले ठाउ“ पाउने अवस्था थिएन । त्यसकारण वहा“ले आप्mनो उक्त विचार त्यहा“ राख्नु भएन । यसरी राज्यको पुनसंरचनाको सम्बन्धमा आप्mनो अवधारणा भन्दा विपरित अवधारणा राख्ने माओवादीसंग पार्टी एकताको लागि प्रस्ताव गर्नु र महाधिवेशन भन्दा अगाडि र पछाडि माओवादीसंग पार्टी एकताको नाममा गुटवन्दीजन्य गतिविधि गर्नु, तर महाधिवेशनमा त्यसवारे एक शब्द पनि नबोल्ने क.नवराज सुवदीको क्रियाकलापले पनि क्रान्ति परिवर्तनको लागि भन्दा पनि आफूलाई केन्द्रमा राखेर नै यी क्रियाकलापहरु गरेको कुरामा कुनै शंका छैन । यसप्रकारको प्रवृत्ति महाधिवेशनले पारित गरेको सिद्धान्तनिष्ट पार्टी एकताको नीति नभएर अवसरवादी प्रवृत्ति नै हो । यस्ता प्रवृत्तिको विरुद्ध संघर्ष गर्दै सिद्धान्तनिष्ट पार्टी एकताको निम्ति पहल र प्रयत्न गर्नुपर्दछ ।